Cách làm mèn mén của người Mông món ăn “giữ chân” thực khách phương xa

Cách làm mèn mén của người Mông là một trong những nét văn hóa ẩm thực độc đáo nhất của vùng cao Tây Bắc. Không chỉ là một món ăn, mèn mén còn là biểu tượng của sự kiên trì, tỉ mỉ và tình yêu với hạt ngô của bà con dân tộc Mông. Món ăn này có thể không dễ thưởng thức ngay từ lần đầu tiên với những ai chưa quen, nhưng khi đã hiểu về nó, bạn sẽ thấy được sự tinh túy trong từng hạt ngô. Bài viết này sẽ đi sâu vào nguồn gốc, ý nghĩa, và đặc biệt là hướng dẫn chi tiết từng bước cách làm mèn mén, từ khâu chọn ngô, sơ chế cho đến những bí quyết để có món mèn mén chuẩn vị, thơm ngon, đậm đà.

1. Mèn mén - Món ăn "tinh túy" từ ngô

Để hiểu được cách làm mèn mén của người Mông, chúng ta cần biết mèn mén là món gì. Mèn mén là một món ăn truyền thống, được làm từ 100% hạt ngô tẻ, xay thành bột và hấp chín. Món ăn này có vị bùi, ngọt, thoang thoảng mùi ngô non, thường được dùng để ăn kèm với các món canh rau, thịt hoặc đơn giản là ăn với một bát canh cải cay nồng.

Mèn mén là món ăn chính, thậm chí là “cơm” của người Mông ở nhiều vùng, đặc biệt là Hà Giang, Điện Biên, Lai Châu. Mèn mén không chỉ là thực phẩm nuôi sống mà còn là một phần của văn hóa, thể hiện sự cần cù, chắt chiu của bà con. Bởi lẽ, để làm ra được một mẻ mèn mén ngon, người Mông phải trải qua nhiều công đoạn tỉ mỉ, công phu, không hề đơn giản. Mèn mén được coi là món ăn có thể no lâu, giữ ấm cơ thể trong những ngày giá rét ở vùng cao. Chính vì thế mà món mèn mén của người Mông đã trở thành một biểu tượng ẩm thực độc đáo.

Mèn mén Hà Giang đặc biệt nổi tiếng với vị thơm, dẻo và bùi. Hạt ngô ở đây được trồng trên các sườn núi đá, hấp thụ tinh túy của đất trời nên có độ ngọt và hương thơm rất riêng. Khi hấp chín, mèn mén có màu vàng óng, hạt tơi xốp, không bị bết dính. Dùng mèn mén ăn với thắng cố, lẩu gà, hay đơn giản là các loại canh truyền thống sẽ mang lại trải nghiệm ẩm thực vô cùng thú vị.

2. Chuẩn bị nguyên liệu và dụng cụ

Để bắt đầu học cách làm mèn mén, bạn cần chuẩn bị đầy đủ các nguyên liệu và dụng cụ sau.

Nguyên liệu chính

• Ngô tẻ: Đây là nguyên liệu duy nhất và quan trọng nhất. Nên chọn loại ngô tẻ hạt chắc, không bị mốc hoặc hỏng. Ngô tẻ có độ dẻo và thơm đặc trưng, khi xay ra sẽ tạo thành bột mịn, khi hấp không bị bết dính. Tránh dùng ngô nếp vì sẽ không tạo ra được độ tơi xốp của mèn mén.

Dụng cụ

• Máy xay ngô hoặc cối đá: Theo truyền thống, người Mông dùng cối đá để xay ngô. Tuy nhiên, bạn có thể dùng máy xay thực phẩm tại nhà để tiết kiệm thời gian. Lưu ý máy xay cần có công suất mạnh và có thể điều chỉnh độ mịn.
• Nồi hấp hoặc chõ đồ xôi: Đây là dụng cụ không thể thiếu để hấp mèn mén. Chõ đồ xôi bằng gỗ là lựa chọn tốt nhất, vì nó giúp hơi nước thoát đều, làm mèn mén chín tơi xốp.
• Rổ rá, bát và đũa: Dùng để đựng, trộn và đánh tơi mèn mén trong quá trình chế biến.

3. Sơ chế ngô và xay bột đúng cách

Sơ chế ngô là bước đầu tiên và cực kỳ quan trọng, quyết định đến chất lượng của món mèn mén.

Các bước sơ chế

• Phơi khô ngô: Ngô mua về cần được phơi thật khô, càng khô càng tốt. Ngô khô sẽ giúp bột sau khi xay ra không bị ẩm, dễ sàng và khi hấp sẽ tơi xốp hơn.
• Tách hạt: Ngô sau khi phơi khô, bạn hãy dùng tay hoặc một công cụ chuyên dụng để tách hạt khỏi lõi.
• Xay ngô: Cho ngô đã tách hạt vào máy xay. Xay ngô thành bột mịn. Độ mịn của bột ngô rất quan trọng. Bột ngô phải thật mịn, nhưng vẫn còn một chút lợn cợn để khi hấp, mèn mén không bị bết dính. Đây là một trong những bí quyết chính của cách làm mèn mén.

4. Kỹ thuật đồ mèn mén truyền thống

Đồ mèn mén (hấp mèn mén) là công đoạn quan trọng nhất. Đây là công đoạn đòi hỏi sự tỉ mỉ và kinh nghiệm để món mèn mén đạt được độ ngon chuẩn vị.

Đồ mèn mén lần 1

• Trộn bột: Cho bột ngô đã xay ra một cái chậu lớn. Từ từ cho nước ấm vào và dùng tay hoặc đũa trộn đều. Lượng nước rất quan trọng, phải cho từ từ, vừa đủ để bột ngô kết dính lại với nhau, không quá khô cũng không quá nhão.
• Đánh tơi bột: Sau khi trộn nước, dùng tay hoặc đũa để đánh tơi bột ngô. Vừa đánh vừa bóp nhẹ để bột ngô tơi ra từng hạt, không bị vón cục. Công đoạn này đòi hỏi sự kiên nhẫn và khéo léo.
• Hấp lần 1: Cho bột ngô đã đánh tơi vào chõ hấp. Đun sôi nước trong nồi hấp, sau đó đặt chõ lên. Hấp khoảng 30 phút. Hơi nước sẽ làm chín mèn mén từ từ.

Đồ mèn mén lần 2

• Đánh tơi mèn mén: Sau 30 phút, lấy mèn mén ra khỏi chõ hấp. Lúc này, mèn mén đã chín một phần và khá nóng. Dùng đũa hoặc tay để đánh tơi mèn mén ra.
• Đồ mèn mén lần 2: Cho mèn mén đã đánh tơi vào chõ hấp lần nữa. Tiếp tục hấp thêm khoảng 30-40 phút cho đến khi mèn mén chín mềm, có mùi thơm đặc trưng và hạt tơi xốp hoàn toàn. Quá trình hấp 2 lần này là bí quyết để mèn mén chín đều, không bị sống bên trong.

Những bước này là cốt lõi của cách làm mèn mén của người Mông truyền thống, đòi hỏi sự kiên nhẫn và kinh nghiệm.

5. Thưởng thức mèn mén và các biến tấu

Mèn mén sau khi hấp chín có thể thưởng thức ngay. Bạn có thể ăn mèn mén một mình hoặc kết hợp với nhiều món ăn khác để tăng hương vị.

Ăn kèm với các món truyền thống

• Canh cải cay: Đây là sự kết hợp kinh điển của người Mông. Vị bùi, ngọt của mèn mén hòa quyện với vị cay nồng, đậm đà của canh cải sẽ tạo nên một bữa ăn vô cùng hấp dẫn và ấm áp.
• Thắng cố: Mèn mén ăn kèm với thắng cố, một món lẩu truyền thống của người Mông, sẽ giúp trung hòa vị béo ngậy của thịt ngựa, làm món ăn thêm phần trọn vẹn.

Biến tấu và bảo quản

• Mèn mén xào: Bạn có thể xào mèn mén với một chút hành lá và dầu ăn, tạo thành một món ăn mới lạ.
• Làm bánh: Bột ngô sau khi xay có thể dùng để làm các loại bánh ngô hấp, nướng, rất thơm ngon.
• Bảo quản: Mèn mén ngon nhất là khi ăn nóng. Nếu còn thừa, bạn có thể cho vào hộp kín và bảo quản trong tủ lạnh. Khi ăn lại, bạn có thể hấp lại hoặc cho vào lò vi sóng để hâm nóng.

Những biến tấu này cho thấy sự linh hoạt và sáng tạo trong ẩm thực dân tộc, giúp món ăn quen thuộc trở nên mới mẻ hơn. Cách làm mèn mén không chỉ là một công thức, mà còn là một trải nghiệm văn hóa.

Cách làm mèn mén của người Mông là một hành trình khám phá ẩm thực đầy thú vị và ý nghĩa. Từ những hạt ngô đơn giản, qua bàn tay khéo léo và sự tỉ mỉ của người Mông, mèn mén đã trở thành một món ăn đặc trưng, mang trong mình hương vị của núi rừng và tinh thần của con người nơi đây. Hiểu được cách làm mèn mén không chỉ giúp bạn có thêm một công thức nấu ăn mà còn giúp bạn trân trọng hơn những giá trị văn hóa truyền thống.